Resensi Dokumentari: "Prehistoric Astronomers"

Tajuk Dokumentari: "Prehistoric Astronomers"

Tahun Keluaran: 2007

Negara: US

Siapakah ahli astronomy pertama atas muka bumi ini?

Astronomy ialah kajian mengenai posisi bintang, dan juga kedudukan serta pergerakan bulan, matahari, planet (termasuk bumi) dan objek-objek angkasa yang lain.

Astronomy atau mana-mana bidang lain yang berkait seperti astrofizik merupakan bidang ilmu yang sentiasa dilihat dengan penuh kekaguman. Contoh mudah pada zaman sekarang, institusi-institusi penyelidikan angkasa akan dilihat sebagai simbol kepada kuasa dan keagungan sebuah negara. NASA menjadi simbol kepada prestij US sebagai adikuasa global dan negara-negara yang mampu untuk membangunkan penyelidikan angkasa dengan kapasiti yang sama akan dilihat sebagai "rival" yang berpotensi untuk mencabar kuasa US seperti Russia dan China. 

Prestij dan imej bidang astronomy tidak terhad kepada zaman ini sahaja. Sejak dahulu lagi, masyarakat yang mampu mencerap langit dan mengkaji angkasa akan dianggap memiliki keupayaan intelek yang tinggi dan telah mencapai potensi ketamadunan yang paling agung. Sebutkan saja, kerajaan Mesopotamia, Hindu purba, Greek, Maya, Mesir, atau Cina, kesemua mereka dianggap tamadun paling hebat yang pernah wujud dan ianya bukan satu kebetulan bahawa mereka berkongsi satu persamaan iaitu memiliki pengetahuan yang kompleks mengenai ilmu mencerap langit.

Tetapi adakah keupayaan astronomy yang hebat ini hanya terhad kepada tamadun-tamadun besar sekitar zaman selepas manusia membangunkan pertanian dan penempatan tetap sahaja? Adakah masyarakat yang hidup menetap sekitar 4000 BC dan ke atas sahaja mengetahui hal ehwal matahari, bulan, gugusan buruj dan ekuinoks? Bagaimanakah pula dengan manusia prasejarah, manusia zaman Batu yang belum lagi menemui besi, bertani atau membangunkan bandar-bandar untuk penempatan tetap? Adakah mereka manusia bodoh yang tidak tahu apa-apa, apatah lagi ilmu yang berkait dengan objek-objek langit dan fenomena semulajadi yang terhasil daripada pergerakan objek-objek langit itu? Dokumentari "Prehistoric Astronomers" ini cuba untuk mengusulkan satu jawapan.

Sepanjang tempoh 1 jam dokumentari ini membawa kita kepada sebuah gua di Perancis yang dikenali sebagai Lascaux. Lascaux, dan juga wilayah lembah Vezere di mana ia terletak telah diberi status pengiktirafan UNESCO kerana mengandungi khazanah purba warisan manusia prasejarah yang telah berusia sekitar 10 000 ke 30 000 tahun. Antara yang menjadi perhatian ialah lukisan-lukisan haiwan seperti bison, rusa dan kuda pada dinding gua yang terletak di Lascaux sendiri yang dianggarkan berusia sekitar 15 000 - 20 000 tahun dan juga lukisan ikan salmon pada dinding gua Abre du Poisson yang dianggarkan berusia 23 000 tahun.

The Astronomical Rock Panels in the Lascaux Cave, France

Apakah makna di sebalik lukisan rusa, bison, kuda dan ikan salmon ini? Pelbagai teori telah dibangunkan, dan antaranya ialah lukisan-lukisan itu merupakan gambaran kepada cerapan terhadap pergerakan matahari mengikut 4 musim dan juga merupakan peta astronomy yang menggambarkan buruj² bintang. 

Ahli paleoastronomy dalam dokumentari ini, Dr Chantal Jegues-Wolkiewiez membawa paduan antara dua disiplin iaitu astronomy dan archeology untuk menyelidik dan membentangkan pelbagai hujah sokongan bagi menegakkan pendapat yang mengaitkan lukisan-lukisan purba sekitar 15 000 - 23 000 tahun itu dengan ilmu astronomy yang dikatakan sudah sangat kompleks. 

Zaman yang menjadi objek kajian itu merupakan zaman Palaeolithic, atau jika berfokus di Eropah digelar era "Cro Magnon". Zaman ini disinonimkan dengan keupayaan intelek manusia yang rendah namun bagi Dr Chantal, kita terlalu memandang ringan potensi kebijaksanaan manusia pada zaman itu terutamanya kemampuan untuk memahami hal ehwal astronomy yang kompleks, daripada pergerakan matahari dan bulan sepanjang tahun kepada corak-corak buruj langit yang dijadikan peta panduan mencari arah.

Dr Chantal telah meneroka gua demi gua dan menunjukkan bagaimana arah cahaya dan kedudukan matahari pada musim berbeza akan dapat dikenalpasti berdasarkan kedudukan tempat gua yang mengandungi lukisan-lukisan itu. Bagi Dr Chantal lukisan-lukisan itu dipahat dengan sudut dan darjahnya merujuk kepada cerapan terhadap pergerakan matahari bagi membantu mereka mengenalpasti musim-musim berbeza. Malah lukisan haiwan-haiwan yang digambarkan sedang berkelakuan dengan tabiat rutin mengikut musim-musim berbeza menguatkan lagi pandangan Dr Chantal mengenai kaitan antara lukisan-lukisan itu dengan pergerakan matahari dan perubahan musim.

 

Selain itu Dr Chantal turut berhujah bahawa lukisan-lukisan haiwan itu merupakan simbol kepada gugusan buruj di langit. Dr Jean Clottes, ahli prasejarah Perancis menyokong hujah ini dengan menyebut bahawa masyarakat pada zaman dahulu sangat sensitif dengan kedudukan bintang-bintang di langit, tidak seperti masyarakat industri seperti manusia pada zaman kita.

Pelbagai cabaran dihadapi oleh Dr Chantal. Beliau merupakan penyelidik mandiri yang tidak mendapat dana atau sokongan daripada mana-mana pihak, dan perlu banyak berusaha keras dengan mengambil inisiatif sendiri untuk menyelidik dan membuktikan pendapatnya. Teori yang dibawa Dr Chantal tidak terlepas daripada kritika para sarjana bidang pra sejarah namun sekali lagi, usaha Dr Chantal untuk menyelidik lebih banyak bukti terbantut lagi apabila gua Lascaux terpaksa ditutup untuk urusan pemeliharaan, menyebabkan kajian-kajian lanjut tidak dapat dijalankan. Namun, hasil kajian Dr Chantal ini berbaloi untuk difikirkan. Apakah tahap keupayaan astronomy yang dimiliki oleh masyarakat manusia prasejarah? Adakah ia serendah apa yang kita sangka atau ia lebih hebat lagi daripada apa yang kita fikirkan?

Astronomy sentiasa menjadi subjek yang penuh dengan inspirasi. Tidak pelik juga teks-teks mengenai kejadian alam dalam Al Quran banyak menyentuh mengenai pemerhatian terhadap matahari, bulan dan bintang-bintang. 

Lihat lah bagaimana khazanah-khazanah sejarah dan prasejarah di Perancis dikaji sehingga sebegini rupa. Kadang kala beberapa titis air mata tumpah mengenangkan nasib tapak-tapak bersejarah di Malaysia, seperti Sungai Batu di Kedah. Moga tahun-tahun akan datang bakal menyaksikan perubahan yang lebih positif namun buat masa sekarang, kita boleh mencari inspirasi dengan mempelajari bagaimana negara luar menjaga dan menghargai nilai warisan mereka.